1/28/2014

Төрт ёс

Нүүдэлчин монголчуудын эрт дээдсээс уламжлан ирсэн төрт ёсны илрэл нь юуны өмнө эзэн тэргүүн, ах захаа хүндлэх ёс билээ. “Монголын Нууц Товчоон”-д бичсэнээр Чингисээс дээш арав дахь үеийн өвөг Бодончарын хэлсэн “бие тэргүүт, дээл захт сайн” гэдэг үг, үе үеийн монголчуудын ахас дээдэс, ёс төрөө хүндлэхийн учрыг сургамжилсан үг буюу ардын цэцэн үг болон уламжилжээ.
Монгол хэлний "төр" гэдэг үгийн нэн эртний утга нь "ёс", "хэв журам" юм. Хууль цааз гэж байгаагүй эрт үед хүмүүс хоорондын харилцааг зохицуулах гол зүйл нь нийтээр даган мөрддөг, ах зах үеэсээ залуу үе нь өвлөж авдаг хэв ёс, зан заншил, элдэв цээрийн зүйл байсан буй. Эдгээр нь бичигдээгүй хууль болж, бүх хүн сахин биелүүлдэг байжээ. Төрт ёс хэмээхийн эртнээс эдүгээ хүртэлх гол утга нь тухайн улс үндэстний тогтсон хэв ёс, хууль дүрмийг чанд сахин мөрдөхийг өгүүлж буй. 
Монголчуудын сэтгэлгээгээр төр гүрэн бол гэр бүлтэй ижил бөгөөд аль алинд нь ёс журмыг сахин байх ёстой. Ах захын ёс бол айл гэрээс авахуулаад, нийгэм бүхэлд нь хамаарах ёстой түгээмэл зарчим ажээ. Иймд гэрийн дотор бол "аав нь бүгдийн хаан" гэсэн үг. Түүнчлэн улс үндэстний дотор бол эзэн хаан нь тэнгэр эцгийн газар дээрх биелэл гэж үздэг байжээ.

Төрөө дээдлэх үзэл бол уламжлалт ёс журам, улс гүрний засан тохинуулах хууль цааз, улс гүрний эрхийг барих эрхэм хүний суурь суудлыг хүндэтгэн дагах явдал юм.

Ш.Чоймаа, Монгол ёс заншил, уламжлалт ухаанаа заан сургагч нарт тус дэм номоос.

1/07/2014

Д.Нацагдорж "Монголын түүх" өгүүллийн төгсгөлийн шүлэг (2)


Монголын түүх 2-р хэсэг

Хаан Чингисийн үед, хамаг улсын тэргүүнд
Хөх монголын үрс, хуяг дуулга засцгаасан
Хоромсог саадгаа агсаж, хүлэг морио ташуурдсан
Холхи ойрхийг нэгтгэж, хүний түүхнээ манлайлсан
         Мянган голыг гаталсан морин туурайн гавьяа
         Найман зүгт мандсан эцэг өвгийн гавьяа
         Нармай төрийг байгуулсан дэлхий дахинаа гавьяа
         Манай өнгөрүүлсэн түүх хүн төрөлхтнөө гавьяа
Монгол хэмээх нэгэн нэр ертөнцийн чихнээ дуурсгалтай
Монголын тул хэмээх сэтгэл маны зүрхнээ холбоотой
Өсөхөөс сурсан үндэсний хэл орхиж болшгүй соёл мөн
Үхтэл орших төрөлх нутаг салж болшгүй орон мөн
         Хангай дэлхий хэвээр атал хүний явдал их л хувирсан
         Хойшхи мөрийг харж, урагших замыг давшилтай
         Харийн хөнөөл хэтрэхэд үндэсний хувьсгал гарсан шүү
         Түмэн оны энхийг ийнхүү тэмцэн бүтээмүй.