Бичгээр тэмдэглэхэд хоёрдмол санаа гардаггүй

Бодож нягталж бичдэг учраас оюуныг сорьдог(3)

Монгол бичиг хэдийгээр авианы тогтолцоотой бичиг боловч бичилгээрээ үгийн олон утгыг ялгаж чаддаг тул утга бичгийн шинжтэй.

Утга бичгийн нэг давуу тал нь үг нэг бүрийн утга ба бэлгэдлээр нь өөр өөр хэлбэр журамтай бичдэг юм. Ялангуяа олон утгатай үг, ижил ба ойролцоо утгатай үгийг утга бичгээр тэмдэглэхэд хоёрдмол санаа гардаггүй тул гүн нарийн санаа бодлыг бичгийн хэлээр илрүүлэхэд ихэд тохиромжтой.

Бас монгол бичиг нь нуруунд титим, шүд, шилбэ, гэдэс, сүүл холбон ямар нэг дүрс хэлбэр үүсгэн бичих тул дүрс бичгийн шинжтэй.

Бүх гийгүүлэгчийг "А"-аар ахалсан 7 эгшгээр амилуулан үелэн бичиж уншихын хувьд үет бичгийн шинжтэй.

Иймд монгол бичиг нь дэлхийн олон үндэстний бараг бүх бичгийн гол гол шинжүүдийг хадгалсан байдгаараа гайхамшигтай.

Д. Баттогтох, Монгол бичгийн гайхамшиг оршивой, номоос 83-85х.

Торлогийн Таваг ( Дагва багш )

---

ᠪᠣᠳᠤᠵᠤ ᠨᠢᠭᠲᠠᠯᠠᠵᠤ ᠪᠢᠴᠢᠳᠡᠭ ᠤᠴᠢᠷ ᠠᠴᠠ ᠣᠶᠤᠨ ᠢ ᠰᠣᠷᠢᠳᠠᠭ (2)
ᠬᠥᠳᠡᠭᠡ ᠭᠡᠷ ᠲᠡᠭᠡᠨ ᠬᠣᠲᠠ ᠪᠠᠯᠭᠠᠰᠤ ᠠᠴᠠ ᠣᠶᠤᠲᠠᠨ ᠬᠦᠦ ᠨᠢ ᠵᠠᠬᠢᠶ᠎ᠠ
ᠪᠢᠴᠢᠬᠦ ᠳᠡᠭᠡᠨ ᠲᠡᠭᠦᠰᠬᠢᠯ ᠳᠦ ᠨᠢ 《ᠥᠭᠡᠷ᠎ᠡ ᠶᠠᠭᠤᠮ᠎ᠠ》 ᠵᠠᠬᠢᠬᠤ ᠦᠭᠡᠢ
ᠭᠡᠳᠡᠭ ᠰᠠᠨᠠᠭ᠎ᠠ ᠪᠠᠨ ᠪᠢᠴᠢᠬᠦ ᠳᠡᠭᠡᠨ ᠠᠯᠳᠠᠵᠤ 《ᠦᠬᠡᠷ》 ᠵᠠᠬᠢᠭᠰᠠᠨ
ᠲᠤᠬᠠᠢ ᠤᠳᠬ᠎ᠠ ᠶᠢ ᠭᠠᠷᠭᠠᠭᠰᠠᠨ ᠲᠤᠯᠠ ᠠᠪᠤ ᠡᠵᠢ ᠨᠢ ᠶᠡᠬᠡ ᠊ᠯᠡ
ᠠᠵᠢᠯ ᠪᠣᠯᠵᠤ ᠬᠦᠦ ᠳᠡᠭᠡᠨ ᠦᠬᠡᠷ ᠲᠦᠬᠦᠭᠡᠷᠡᠵᠦ ᠥᠭᠴᠦ ᠶᠠᠪᠤᠭᠤᠯᠤᠭᠰᠠᠨ
ᠲᠤᠬᠠᠢ ᠥᠪᠦᠷ ᠮᠣᠩᠭᠤᠯ ᠤᠨ ᠨᠢᠭᠡᠨ ᠨᠣᠮ ᠠᠴᠠ ᠤᠩᠰᠢᠭᠰᠠᠨ ᠢᠶᠠᠨ ᠰᠠᠨᠠᠵᠤ ᠪᠠᠢᠢᠨ᠎ᠠ᠃
《ᠦᠬᠡᠷ‌ ‌᠊᠊᠊  ᠦᠬᠡᠷ ᠮᠠᠯ᠂ ᠥᠭᠡᠷ᠎ᠡ ᠊᠊᠊ ᠪᠤᠰᠤᠳ ᠬᠡᠮᠡᠨ ᠪᠢᠴᠢᠳᠡᠭ》᠃
ᠪᠣᠯᠣᠭᠰᠠᠨ ᠶᠠᠪᠤᠳᠠᠯ ᠠᠴᠠ ᠡᠭᠦᠳᠦᠭᠰᠡᠨ ᠪᠠᠰᠠ ᠨᠢᠭᠡᠨ ᠢᠢᠮᠦᠷᠭᠡᠦ ᠶᠠᠪᠠᠭᠠᠨ
ᠶᠠᠷᠢᠶ᠎ᠠ ᠪᠠᠢᠢᠳᠠᠭ᠃ 1930 ᠊᠊ ᠊ᠭᠠᠳ ᠣᠨ ᠤ ᠦᠶᠡᠰ ᠵᠠᠪᠬᠠᠨ ᠠᠢᠢᠮᠠᠭ ᠠᠴᠠ
ᠴᠡᠷᠢᠭ ᠲᠦ ᠳᠠᠲᠠᠭᠳᠠᠨ ᠢᠷᠡᠭᠰᠡᠨ ᠵᠠᠯᠠᠭᠤᠴᠤᠳ ᠠᠴᠠ ᠪᠢᠴᠢᠭ ᠦᠰᠦᠭ
ᠮᠡᠳᠡᠳᠡᠭ ᠬᠡᠭᠦ ᠬᠡᠳᠦᠨ ᠬᠦᠮᠦᠨ ᠡᠴᠡ ᠪᠡᠢ᠎ᠡ ᠶᠢᠨ ᠪᠠᠢᠢᠴᠠᠭᠠᠯᠲᠠ ᠪᠠᠨ ᠪᠢᠴᠢ ᠭᠡᠬᠦ ᠳᠦ ᠨᠢᠭᠡᠨ
ᠴᠡᠷᠢᠭ (ᠡᠨᠡ ᠨᠢ ᠬᠣᠵᠢᠮ ᠠᠷᠠᠳ ᠤᠨ ᠪᠠᠭᠰᠢ ᠪᠣᠯᠳᠠᠯ᠎ᠠ ᠪᠠᠨ ᠬᠦᠭᠵᠢᠭᠰᠡᠨ ᠳᠠᠭᠪᠠ
ᠪᠠᠭᠰᠢ ᠪᠠᠢᠢᠵᠡᠢ) ᠢᠩᠭᠢᠵᠦ ᠪᠢᠴᠢᠵᠡᠢ᠃ 《ᠵᠠᠪᠠᠭᠠᠨ ᠡᠭᠡᠮᠦᠭ ᠦᠨ ᠲᠣᠳᠤᠪ ᠲᠠᠢ
ᠰᠦᠮ᠎ᠡ ᠶᠢᠨ ᠬᠠᠷᠠᠭᠠᠲᠤ ᠳᠣᠷᠯᠤᠭ ᠤᠨ ᠲᠠᠪᠠᠭ》 ᠬᠡᠵᠦ ᠪᠢᠴᠢᠭᠰᠡᠨ ᠬᠡᠳᠡᠭ᠃
ᠤᠭ ᠨᠢ ᠵᠠᠪᠬᠠᠨ ᠠᠢᠢᠮᠠᠭ ᠤᠨ ᠲᠦᠳᠦᠪᠲᠠᠢ ᠰᠤᠮᠤ ᠶᠢᠨ ᠬᠠᠷᠢᠶᠠᠲᠤ ᠳᠣᠷᠯᠢᠭ ᠤᠨ
ᠳᠠᠭᠪᠠ ᠭᠡᠵᠦ ᠪᠢᠴᠢᠬᠦ ᠶᠣᠰᠤᠲᠠᠢ ᠠᠵᠢ᠃
ᠮᠣᠩᠭᠤᠯ ᠪᠢᠴᠢᠭ ᠢᠶᠡᠷ ᠪᠤᠷᠤᠭᠤ ᠪᠢᠴᠢᠭᠰᠡᠨ ᠪᠤᠶᠤ ᠤᠩᠰᠢᠭᠰᠠᠨ ᠲᠤᠬᠠᠢ ᠡᠨᠡ ᠮᠡᠲᠤ
ᠱᠣᠭ ᠶᠠᠷᠢᠶ᠎ᠠ ᠨᠢ ᠨᠢᠭᠡ ᠲᠠᠯ᠎ᠠ ᠪᠠᠷ ᠮᠣᠩᠭᠤᠯ ᠪᠢᠴᠢᠭ ᠢᠶᠡᠷ ᠵᠥᠪ ᠤᠩᠰᠢᠬᠤ ᠬᠢᠭᠡᠳ
ᠪᠢᠴᠢᠬᠦ ᠳᠤ ᠬᠦᠴᠢᠷᠲᠡᠢ ᠶᠢ᠂ ᠨᠥᠭᠦᠭᠡ ᠲᠠᠯ᠎ᠠ ᠪᠠᠨ ᠤᠩᠰᠢᠬᠤ ᠪᠢᠴᠢᠬᠦ ᠬᠦᠮᠦᠨ ᠡᠴᠡ
ᠦᠭᠡ ᠶᠢᠨ ᠤᠳᠬ᠎ᠠ ᠬᠢᠬᠡᠳ ᠪᠢᠴᠢᠯᠭᠡ ᠶᠢ ᠨᠢᠭᠳᠠᠯᠠᠨ ᠪᠣᠳᠤᠵᠤ᠂ ᠦᠭᠡ ᠤᠳᠬ᠎ᠠ ᠶᠢ
ᠡ᠊᠊᠊ᠨᠳᠡᠭᠦᠷᠡᠯ ᠦᠭᠡᠢ ᠠᠩᠬᠠᠷᠤᠯ ᠲᠠᠢ ᠰᠤᠷᠴᠤ ᠬᠡᠷᠡᠭᠯᠡᠬᠦ ᠶᠢᠨ ᠴᠢᠬᠤᠯᠠ ᠶᠢ ᠪᠢᠳᠡᠨ ᠳᠦ
ᠰᠠᠨᠠᠭᠤᠯᠤᠨ ᠬᠡᠯᠣᠵᠦ ᠪᠠᠢᠢᠨ᠎ᠠ᠃

---

Бодож нягталж бичдэг учраас оюуныг сорьдог(2)

Хөдөө гэртээ хот балгасаас оюутан хүү нь захиа бичихдээ төгсгөлд нь "Өөр юм" захихгүй гэдэг санаагаа бичихдээ алдаж "үхэр" захисан тухай утгыг гаргасан тул аав ээж нь их л ажил болж хүүдээ үхэр төхөөрч өгч явуулсан нэг инээдэмтэй зүйл Өвөрмонголын нэгэн номоос уншсанаа санаж байна. (үхэр-ийг ᠦᠬᠡᠷ бичих бол өөр-гэх үгийг ᠥᠭᠡᠷ᠎ᠡ хэмээн бичдэг).

Болсон явдлаас үүдсэн бас нэгэн иймэрхүү явган яриа байдаг. 1930-аад оны үес Завхан аймгаас цэрэгт татагдан ирсэн залуучуудаас бичиг үсэг мэддэг гэх хэдэн хүнээс биеийн байцаалтаа бич гэхэд нэгэн цэрэг (Энэ нь хожим Ардын багш болтолоо хөгжсөн Дагва багш байжээ) ингэж бичжээ. "Явган ээмэгийн Тодовтой сүмийн хараат Торлогийн Таваг" гэж бичсэн гэдэг. Уг нь Завхан аймгийн Түдэвтэй сумын харьяат Дорлигийн Дагва гэж бичих ёстой аж.

Монгол бичгээр буруу бичсэн буюу уншсан тухай энэ мэт шог яриа нь нэг талаар монгол бичгээр зөв унших ба бичихэд хүчиртэйг, нөгөө талаар унших бичих хүнээс үгийн утга хийгээд бичлэгийг нягтлан бодож, үг утгыг эндүүрэлгүй анхааралтай сурч хэрэглэхийн чухлыг бидэнд сануулан хэлж байна.

Д. Баттогтох, Монгол бичгийн гайхамшиг оршивой, номоос 83х.

Бодож нягталж бичдэг учраас оюуныг сорьдог.

---

ᠪᠣᠳᠤᠵᠤ ᠨᠢᠭᠲᠠᠯᠠᠵᠤ ᠪᠢᠴᠢᠳᠡᠭ ᠤᠴᠢᠷ ᠠᠴᠠ ᠣᠶᠤᠨ ᠢ ᠰᠣᠷᠢᠳᠠᠭ

ᠣᠯᠠᠩᠬᠢ ᠬᠦᠮᠦᠨ ᠪᠣᠳᠣᠬᠤ ᠳᠠᠭᠠᠨ ᠮᠣᠩᠭᠤᠯ ᠪᠢᠴᠢᠭ ᠢ ᠲᠠᠭᠠᠵᠤ ᠭᠦᠵᠢᠷᠳᠡᠨ
ᠤᠩᠰᠢᠳᠠᠭ᠂ ᠤᠩᠰᠢᠭᠰᠠᠨ ᠵᠥᠢᠯ ᠦᠨ ᠊ᠢᠢᠡᠨ ᠤᠳᠬ᠎ᠠ ᠶᠢ ᠣᠢᠢᠯᠠᠭᠠᠳᠠᠭ ᠦᠭᠡᠢ᠂
ᠪᠢᠴᠢᠭᠦᠢ ᠳᠦ ᠪᠡᠷᠤᠭ ᠦᠭᠡ ᠪᠦᠷᠢ ᠶᠢ ᠠᠯᠳᠠᠵᠤ ᠪᠤᠷᠤᠭᠤ ᠪᠢᠴᠢᠳᠡᠭ ᠭᠡᠵᠦ
ᠦᠵᠡᠬᠦ ᠪᠣᠯᠵᠠᠢ᠃ ᠢᠢᠨ ᠦᠵᠡᠬᠦ ᠪᠣᠯᠤᠭᠰᠠᠨ ᠨᠢ ᠣᠯᠠᠨ ᠤ ᠠᠮᠠ ᠳᠠᠮᠵᠢᠭᠰᠠᠨ ᠴᠤᠤ
ᠦᠭᠡ᠂ ᠭᠦᠳᠬᠡᠯᠭᠡ ᠶᠠᠷᠢᠶᠠᠨ ᠠᠴᠠ ᠡᠭᠦᠳᠦᠯ ᠲᠡᠢ ᠪᠠᠢᠢᠵᠤ ᠪᠣᠯᠬᠤ ᠪᠦᠭᠡᠳ
《ᠠᠭᠤᠯᠠ ᠦᠵᠡᠭᠡᠲᠦᠢ ᠪᠠᠢᠢᠵᠤ ᠬᠣᠷᠮᠤᠢ ᠰᠢᠭᠤᠬᠤ》 ᠭᠡᠭᠴᠢ ᠪᠡᠷ ᠪᠢᠴᠢᠭ
ᠦᠰᠦᠭ ᠊ᠢᠢᠡᠨ ᠣᠷᠣᠯᠳᠤᠵᠤ ᠡᠬᠢᠯᠡᠭᠡᠳᠦᠢ ᠪᠠᠢᠢᠵᠤ ᠰᠤᠷᠠᠭ ᠠᠵᠢᠭ ᠊ᠢᠢᠠᠷ ᠪᠤᠷᠤᠭᠤ
ᠪᠣᠳᠤᠵᠤ᠂ ᠰᠦᠷᠳᠡᠵᠦ ᠡᠮᠢᠶᠡᠬᠦ ᠨᠢ ᠡ᠊᠊ᠨᠳᠡᠭᠦᠦ ᠰᠡᠳᠬᠢᠵᠡ ᠪᠣᠳᠤᠯ ᠤᠨ ᠬᠠᠷᠠᠭ᠎ᠠ ᠶᠤᠮ᠃
ᠠᠷᠠᠳ ᠲᠦᠮᠡᠨ ᠦ ᠳᠤᠮᠳᠠ ᠮᠣᠩᠭᠤᠯ ᠪᠢᠴᠢᠭ ᠊ᠢᠢᠡᠷ ᠪᠤᠷᠤᠭᠤ ᠬᠠᠵᠠᠭᠠᠢ
ᠪᠢᠴᠡᠭᠰᠡᠨ᠂ ᠤᠩᠰᠢᠭᠰᠠᠨ ᠬᠦᠮᠦᠨ ᠦ ᠲᠤᠬᠠᠢ ᠱᠣᠭ ᠬᠣᠱᠤᠩ ᠦᠭᠡ ᠶᠠᠷᠢᠶ᠎ᠠ
ᠲᠠᠷᠠᠬᠰᠠᠨ ᠪᠠᠢᠢᠬᠤ ᠶᠤᠮ ᠤᠤ᠂ ᠤᠷᠠᠨ ᠵᠣᠬᠢᠶᠠᠯ ᠳᠤ ᠴᠤ ᠪᠢᠴᠢᠭ ᠦᠰᠦᠭ ᠦᠨ
ᠴᠢᠳᠠᠪᠤᠷᠢ ᠪᠠᠷ ᠪᠣᠯᠬᠢ ᠬᠦᠮᠦᠨ ᠢ ᠶᠣᠵᠤᠯᠠᠨ ᠳᠦᠷᠰᠦᠯᠡᠭᠰᠡᠨ ᠪᠠᠢᠢᠬᠤ ᠨᠢ ᠤᠩᠰᠢᠵᠤ
ᠰᠣᠨᠤᠰᠬᠤ ᠊ᠳᠤ ᠢᠨᠢᠶᠠᠲᠤᠮ ᠲᠠᠢ ᠪᠣᠯᠪᠠᠴᠤ ᠪᠠᠰᠠ ᠰᠤᠷᠭᠠᠮᠵᠢᠲᠠᠢ᠃
ᠢᠢᠮᠦ ᠨᠢᠭᠡᠨ ᠬᠦᠭ ᠲᠡᠢ ᠶᠠᠪᠣᠳᠠᠯ ᠢ ᠠᠬᠠᠮᠠᠳ ᠵᠣᠬᠢᠶᠠᠯᠴᠢ ᠯᠤ᠂ᠪᠠᠳᠢᠷᠴᠢ ᠨᠢᠭᠡᠨ
ᠥᠭᠦᠯᠡᠯᠭᠡ ᠳᠡᠭᠡᠨ ᠳᠦᠷᠰᠦᠯᠡᠬᠦ ᠳᠡᠭᠡᠨ᠂《ᠬᠠᠷᠠᠲᠤ ᠬᠣᠩᠬᠤᠷ ᠲᠤᠯᠤᠮ
ᠴᠢᠨᠤ᠎ᠠ ᠶᠢᠨ ᠊ᠢᠢᠠᠨ ᠬᠡᠯᠬᠡᠭᠰᠡᠨ ᠶᠠᠰᠤ ᠪᠠᠷ ᠡᠨᠡ ᠱᠦᠯᠦ ᠶᠢ ᠰᠢᠨ᠎ᠠ ᠦᠰᠦ ᠪᠡᠷ
ᠬᠢᠪᠡ》 ᠭᠡᠵᠦ ᠦᠭᠡ ᠪᠦᠷᠢ ᠶᠢ ᠠᠯᠳᠠᠵᠤ ᠪᠤᠷᠤᠭᠤ ᠪᠢᠴᠢᠭᠰᠡᠨ ᠡᠴᠡ ᠶᠡᠬᠡ ᠊ᠯᠡ
ᠢᠨᠢᠶᠡᠳᠦ ᠲᠡᠢ ᠬᠣᠱᠤᠩ ᠥᠭᠦᠯᠪᠦᠷᠢ ᠪᠣᠯᠵᠠᠢ᠃ ᠤᠭ ᠨᠢ ᠡᠨᠡ ᠨᠢ 《 ᠬᠠᠢᠢᠷᠠᠲᠤ
ᠬᠣᠩᠭᠤᠷ ᠲᠤᠯᠮ᠎ᠠ ᠴᠢᠨᠤ ᠪᠠᠨ ᠰᠢᠯᠦᠭ ᠢ ᠰᠢᠨ᠎ᠡ ᠦᠰᠦᠭ ᠢᠶᠠᠷ ᠬᠢᠪᠡ》
《ᠪᠢᠴᠢᠪᠡ》 ᠭᠡᠰᠡᠨ ᠦᠭᠦᠯᠡᠪᠦᠷᠢ ᠪᠠᠢᠢᠵᠡᠢ᠃

---

Олонх хүн бодохдоо монгол бичгийг тааж гүжирдэн уншдаг, уншсан зүйлийнхээ утгыг ойлгодоггүй, бичихүйд бараг үг бүрийг алдаж буруу бичдэг гэж үзэх болжээ. Ийн үзэх болсон нь олны ам дамжсан цуу үг, гүтгэлэг ярианаас үүдэлтэй байж болох бөгөөд "Уул үзээгүй байж хормой шуух" гэгчээр бичиг үсгээ оролдож эхлээгүй байж сураг ажгаар буруу бодож, сүрдэж эмээх нь эндүү сэтгэц бодлын харгай юм.
Ард түмэн дунд монгол бичгээр буруу хазгай бичсэн, уншсан хүний тухай шог хошин үг яриа тарсан байх юм уу уран зохиолд ч бичиг үсгийн чадвараар болхи хүнийг ёжлон дүрсэлсэн байх нь уншиж сонсоход инээдэмтэй боловч бас сургамжтай. Ийм нэг хөгтэй явдлыг ахмад зохиолч Л.Бадарч нэгэн өгүүлэгтээ дүрслэхдээ: "Харт хонхор Тулам чоныхоо хэлхсэн ясаар энэ шөлийг шинэ үсээр хив." гэж үг бүрийг алдаж буруу бичсэнээс их л инээдтэй хошин өгүүлбэр болжээ.  Уг нь энэ нь "Хайрт хонгор Дулам чинийхээ шүлгийг шинэ үсгээр хийв." (бичив) гэсэн өгүүлбэр байжээ.

Д. Баттогтох, Монгол бичгийн гайхамшиг оршивой, номоос 81х.