Төр хэмээх үгийн учир

 ᠲᠥᠷᠦ ᠬᠡᠮᠡᠬᠦ ᠦᠭᠡ ᠶᠢᠨ ᠤᠴᠢᠷ ᠃

ᠮᠣᠩᠭᠤᠯ ᠬᠡᠯᠡ ᠨᠢ ᠤᠭ ᠭᠠᠷᠤᠯ ᠶᠢᠠᠷ ᠶᠢᠠᠨ ᠠᠯᠲᠠᠢ ᠢᠵᠠᠭᠤᠷ ᠤᠨ ᠬᠡᠯᠡ ᠳᠦ ᠪᠠᠭᠲᠠᠳᠠᠭ᠃ ᠮᠣᠩᠭᠤᠯ᠂ ᠲᠦᠷᠦᠭ᠂ ᠮᠠᠨᠵᠤ ᠲᠦᠩᠭᠦᠰ ᠵᠡᠷᠭᠡ ᠬᠡᠯᠡ ᠨᠦᠭᠦᠳ ᠡᠷᠳᠡ ᠴᠠᠭ ᠲᠤ ᠨᠢᠭᠡ ᠬᠡᠯᠡ ᠪᠠᠢᠢᠭᠰᠠᠨ ᠬᠡᠮᠡᠨ ᠦᠵᠡᠵᠦ᠂ ᠨᠡᠢᠢᠲᠡ ᠳᠦ ᠨᠢ 《ᠠᠯᠲᠠᠢ ᠢᠵᠠᠭᠤᠷ ᠤᠨ ᠬᠡᠯᠡ》 ᠭᠡᠵᠦ ᠨᠡᠷᠡᠯᠡᠳᠡᠭ ᠪᠤᠢ᠃ ᠲᠥᠷᠦ ᠬᠡᠮᠡᠬᠦ ᠦᠭᠡ ᠡᠷᠲᠡᠨ ᠦ ᠮᠣᠩᠭᠤᠯ ᠲᠦᠷᠦᠭ ᠬᠡᠯᠡᠨ ᠳᠦ 《 ᠲᠥᠷᠦ》(төрү) ᠂ ᠮᠠᠨᠵᠤ ᠬᠡᠯᠡᠨ ᠳᠤ 《ᠳᠥᠷᠥ》(доро) ᠭᠡᠳᠡᠭ ᠪᠦᠭᠡᠳ ᠣᠳᠬ᠎ᠠ ᠨᠢ ᠲᠥᠷᠦ ᠶᠣᠰᠤ ᠪᠣᠯᠠᠢ᠃
1717 ᠣᠨ ᠳᠤ ᠪᠠᠷᠯᠠᠭᠰᠠᠨ 《ᠬᠣᠷᠢᠨ ᠨᠢᠭᠡᠲᠦ》 ᠬᠡᠮᠡᠬᠦ ᠮᠣᠩᠭᠤᠯ ᠬᠡᠯᠡᠨ ᠦ ᠲᠠᠢᠢᠯᠪᠤᠷᠢ ᠲᠣᠯᠢ ᠳᠤ ᠲᠥᠷᠦ ᠬᠡᠮᠡᠬᠦ ᠦᠭᠡ ᠶᠢ ᠲᠠᠢᠢᠯᠬᠤ ᠳᠠᠭᠠᠨ 《ᠬᠡᠪ ᠬᠡᠮᠵᠢᠶᠡᠰᠦ᠂ ᠶᠣᠰᠤᠯᠤᠯ ᠬᠠᠦᠯᠢ ᠶᠢ ᠲᠥᠷᠦ ᠪᠤᠶᠤ ᠶᠣᠰᠤᠨ ᠬᠡᠮᠡᠨ᠎ᠡ》 ᠭᠡᠰᠡᠨ ᠪᠠᠢᠢᠳᠠᠭ ᠪᠦᠭᠡᠳ 《 ᠶᠣᠰᠤ ᠶᠣᠮᠪᠤᠭᠤᠷ᠂ ᠲᠦᠷᠦ ᠲᠥᠮᠪᠦᠭᠡᠷ》 ᠬᠡᠮᠡᠨ ᠵᠦᠢᠷᠯᠡᠨ ᠬᠣᠷᠰᠢᠨ ᠬᠡᠯᠡᠳᠡᠭ ᠪᠢᠯᠡ᠃
ᠣᠷᠴᠢᠨ ᠴᠠᠭ ᠤᠨ ᠮᠣᠩᠭᠤᠯ ᠬᠡᠯᠡᠨ ᠳᠦ ᠡᠷᠳᠡᠨ ᠦ 《ᠶᠣᠰᠤᠨ》 ᠬᠡᠮᠡᠬᠦ ᠣᠳᠬ᠎ᠠ ᠨᠢ ᠪᠦᠳᠡᠭᠢ ᠪᠣᠯᠵᠤ ᠂ ᠭᠣᠣᠯ ᠲᠥᠯᠦᠪ ᠤᠯᠤᠰ ᠭᠦᠷᠦᠨ ᠦ ᠳᠡᠭᠡᠳᠦ ᠡᠷᠬᠡ ᠮᠡᠳᠡᠯ ᠢ ᠪᠠᠷᠢᠬᠤ ᠶᠣᠰᠤ ᠂ ᠤᠯᠤᠰ ᠢ ᠵᠠᠰᠠᠭᠯᠠᠬᠤ ᠲᠣᠭᠲᠠᠯᠴᠠᠭ᠎ᠠ ᠵᠡᠷᠭᠡ ᠶᠢ ᠨᠡᠷᠡᠯᠡᠬᠦ ᠪᠣᠯᠵᠡᠢ ᠃

Монгол хэл нь уг гарлаараа Алтай язгуурын хэлэнд багтдаг. Монгол, түрэг, манж түнгүс зэрэг хэлнүүд эрт цагт нэг хэл байсан хэмээн үзэж, нийтэд нь "Алтай язгуурын хэл" гэж нэрлэдэг буй. Төр хэмээх үг эртний монгол түрэг хэлэнд "төрү" манж хэлэнд "доро" гэдэг бөгөөд утга нь төр ёс болой.
1717 онд барласан " хорин нэгт" хэмээн монгол хэлний тайлбар тольд төр хэмээх үгийг тайлахдаа "хэв хэмжээс, ёслол хуулийг төр буюу ёс хэмээнэ" гэсэн байдаг бөгөөд "ёс ёмбогор, төр төмбөгөр" хэмээн зүйрлэн хоршин хэлдэг билээ.
Орчин цагийн монгол хэлэнд эртний "ёсон" хэмээх утга нь бүдэг болж, гол төлөв улс гүрний дээд эрх мэдлийг барих ёс, улсыг засаглах тогтолцоо зэргийг нэрлэх болжээ.

Ш.Чоймаа, Монгол ёс заншил, уламжлалт ухаанаа заан сургагч нарт тус дэм номоос,

Анд барилдах ёслол (3)

ᠠᠨᠳᠠ ᠪᠠᠷᠢᠯᠳᠣᠬᠤ ᠶᠣᠰᠤᠯᠠᠯ(3)
ᠢᠢᠮᠤ ᠶᠤᠰᠤᠯᠠᠯ ᠬᠢᠭᠰᠡᠨ ᠦ ᠳᠠᠷᠠᠭ᠎ᠠ ᠠᠪᠤ ᠡᠵᠢ ᠨᠠᠷ ᠳᠠᠭᠠᠨ ᠬᠠᠷᠢᠯᠴᠠᠨ ᠣᠴᠢᠵᠤ᠂ ᠮᠥᠷᠭᠦᠨ ᠵᠣᠯᠭᠠᠵᠤ ᠂ ᠬᠠᠳᠠᠭ ᠲᠡᠷᠢᠭᠦᠲᠡᠨ ᠪᠡᠯᠭᠡ ᠪᠠᠷᠢᠳᠠᠭ᠃ ᠡᠨᠡ ᠨᠢ ᠲᠠ ᠬᠣᠶᠠᠷ ᠢ ᠪᠢ ᠥᠪᠡᠷ ᠦᠨ ᠡᠴᠢᠭᠡ ᠡᠬᠡ ᠮᠡᠲᠦ ᠬᠦᠨᠳᠦᠯᠡᠨ᠎ᠡ ᠭᠡᠳᠡᠭ ᠶᠢᠡᠨ ᠢᠯᠡᠳᠬᠡᠬᠦ ᠶᠢᠨ ᠬᠠᠮᠳᠠ᠂ ᠲᠠ ᠪᠦᠬᠦᠨ ᠴᠦ ᠨᠠᠮᠠᠢᠢ ᠥᠷ᠎ᠡ ᠬᠡᠦᠬᠡᠳ ᠰᠢᠭ᠋ ᠶᠢᠡᠷ ᠡᠨᠡᠷᠢᠵᠦ ᠬᠠᠢᠢᠷᠠᠯᠠᠲᠤᠭᠠᠢ ᠭᠡᠵᠦ ᠪᠤᠢ ᠬᠡᠷᠡᠭ ᠶᠤᠮ᠃ ᠠᠨᠳᠠ ᠪᠣᠯᠣᠭᠴᠢᠳ ᠨᠠᠰᠤᠨ ᠲᠤᠷᠰᠢ ᠪᠡᠢ᠎ᠡ ᠪᠡᠢ᠎ᠡ ᠳᠡᠭᠡᠨ ᠠᠬ᠎ᠠ ᠳᠡᠭᠦᠦ ᠮᠡᠲᠦ ᠬᠠᠨᠳᠤᠬᠤ ᠲᠡᠳᠦᠢ ᠦᠭᠡᠢ ᠠᠨᠳᠠ ᠶᠢᠨ ᠠᠪᠤ ᠡᠵᠢ ᠠᠬ᠎ᠠ ᠳᠡᠭᠦᠦ ᠶᠢ ᠴᠦ ᠥᠪᠡᠷ ᠦᠨ ᠲᠥᠷᠦᠭᠰᠡᠨ ᠲᠥᠷᠦᠯ ᠮᠡᠲᠤ ᠬᠦᠨᠳᠦᠳᠭᠡᠨ ᠡᠷᠬᠢᠮᠯᠡᠵᠦ ᠶᠠᠪᠤᠳᠠᠭ ᠤᠴᠢᠷ ᠲᠠᠢ ᠠᠵᠡᠢ᠃

Ийм ёслол хийсний дараа аав ээж нартаа харилцан очиж, мөргөн золгож, хадаг тэргүүтэн бэлэг барьдаг. Энэ нь та хоёрыг би өөрийн эцэг эх мэт хүндэлнэ гэдгээ илтгэхийн хамт, та бүхэн ч намайг хүүхэд шигээ энэрч хайрлатугай гэж буй хэрэг юм.
Анд бологчид насан турш бие биедээ ах дүү мэт хандах төдийгүй андын аав ээж ах дүүг ч өөрийн төрсөн төрөл мэт хүндэтгэн эрхэмлэж явдаг учиртай ажээ.

Анд барилдах ёслол (2)

ᠠᠨᠳᠠ ᠪᠠᠷᠢᠯᠳᠣᠬᠤ ᠶᠣᠰᠤᠯᠠᠯ(2)

ᠭᠠᠵᠠᠷ ᠲᠤ ᠠᠰᠬᠠᠬᠤ ᠨᠢ ᠠᠨᠳᠠ ᠶᠢᠨ ᠦᠭᠡ ᠪᠠ ᠬᠡᠯᠡᠵᠦ ᠭᠠᠷᠭᠠᠯ᠎ᠠ᠂ ᠠᠰᠬᠠᠭᠰᠠᠨ ᠰᠦᠨ ᠴᠡᠭᠡ ᠶᠢ ᠡᠷᠭᠢᠭᠦᠯᠵᠦ ᠠᠪᠴᠤ ᠪᠣᠯᠬᠤ ᠦᠭᠡᠢ ᠲᠡᠢ ᠠᠳᠠᠯᠢ ᠪᠢᠳᠡ ᠲᠠᠩᠭᠠᠷᠢᠭ ᠶᠢᠠᠨ ᠦᠯᠦ ᠪᠤᠴᠠᠭᠠᠨ᠎ᠠ ᠭᠡᠰᠡᠨ ᠤᠳᠬ᠎ᠠ ᠲᠠᠢ᠃ ᠡᠷᠳᠡᠨ ᠦ ᠮᠣᠩᠭᠤᠯᠴᠤᠳ ᠬᠦᠮᠦᠨ ᠦ ᠰᠦᠨᠡᠰᠦ ᠴᠢᠰᠤᠨ ᠳᠠᠭᠠᠨ ᠣᠷᠤᠰᠢᠵᠤ ᠪᠠᠢᠢᠳᠠᠭ ᠭᠡᠵᠦ ᠦᠵᠡᠳᠡᠭ ᠤᠵᠢᠷ ᠠᠴᠠ ᠠᠮᠢ ᠰᠦᠨᠡᠰᠤ ᠪᠡᠷ ᠶᠢᠡᠨ ᠲᠠᠩᠭᠠᠷᠢᠭᠯᠠᠵᠤ ᠪᠠᠢᠢᠭ᠎ᠠ ᠬᠡᠷᠡᠭ ᠪᠦᠭᠡᠳ ᠦᠬᠡᠷ ᠦᠨ ᠡᠪᠡᠷ ᠲᠦ ᠳᠤᠰᠤᠭᠠᠳᠠᠭ ᠨᠢ ᠨᠢᠭᠡ ᠲᠣᠯᠤᠭᠠᠢ ᠲᠤ ᠦᠷᠭᠦᠯᠵᠢ ᠬᠠᠮᠳᠤ ᠪᠠᠢᠢᠬᠤ ᠬᠣᠣᠰ ᠡᠪᠡᠷ ᠮᠡᠲᠦ ᠰᠠᠯᠬᠤ ᠦᠭᠡᠢ ᠨᠥᠬᠦᠷᠯᠡᠨ᠎ᠡ ᠭᠡᠰᠡᠨ ᠤᠳᠬ᠎ᠠ ᠲᠠᠢ᠃ ᠠᠨᠳᠠ ᠶᠢᠨ ᠲᠠᠩᠭᠠᠷᠢᠭ ᠲᠠᠯᠪᠢᠯᠴᠠᠭᠰᠠᠨ᠎ᠤ ᠳᠠᠷᠠᠭ᠎ᠠ ᠬᠠᠷᠢᠯᠴᠠᠨ ᠳᠡᠪᠡᠯ᠂ ᠪᠦᠰᠡ᠂ ᠮᠣᠷᠢ ᠪᠡᠯᠡᠭᠯᠡᠵᠤ᠂ ᠮᠥᠨ ᠲᠡᠷᠡ ᠳᠣᠣᠷ᠎ᠠ᠎ᠪᠠᠨ ᠠᠨᠳᠠ ᠶᠢᠨ ᠶᠢᠠᠨ ᠳᠡᠪᠡᠯ ᠢ ᠡᠮᠦᠰᠦᠨ᠂ ᠪᠦᠰᠡ ᠶᠢ ᠪᠦᠰᠡᠯᠡᠨ᠂ ᠮᠣᠷᠢ ᠶᠢ ᠤᠨᠤᠵᠤ᠂ ᠬᠣᠲᠠ ᠬᠦᠷᠢᠶ᠎ᠡ ᠪᠡᠨ ᠨᠠᠷᠠ ᠵᠥᠪ ᠭᠤᠷᠪᠠ ᠲᠣᠭᠣᠷᠢᠳᠠᠭ᠃ ᠳᠡᠪᠡᠯ ᠪᠣᠯ ᠬᠦᠮᠦᠨ ᠦ ᠳᠦᠷᠢ ᠲᠥᠷᠬᠦ ᠶᠢ ᠢᠯᠡᠳᠬᠡᠳᠡᠭ᠂ ᠪᠦᠰᠡ ᠪᠣᠯ ᠰᠦᠯᠳᠡ ᠬᠡᠢᠢᠮᠦᠷᠢ ᠨᠢ ᠪᠣᠯᠳᠠᠭ᠂ ᠮᠣᠷᠢ ᠪᠣᠯ ᠬᠦᠮᠦᠨ ᠦ ᠲᠣᠲᠤᠨᠢ ᠬᠠᠨᠢ ᠨᠥᠬᠦᠷᠤᠴᠢᠷ ᠠᠴᠠ ᠲᠡᠷᠡ ᠪᠦᠭᠦᠳᠡ ᠶᠢ ᠰᠣᠯᠢᠯᠴᠠᠨ᠂ ᠠᠮᠢ ᠪᠡᠢ᠎ᠡ ᠨᠢᠭᠡ ᠪᠣᠯᠬᠤ ᠪᠠᠨ ᠢᠯᠡᠷᠬᠡᠢᠢᠯᠡᠵᠦ ᠪᠠᠢᠢᠭ᠎ᠠ ᠵᠦᠢᠯ ᠶᠤᠮ᠃

Газарт асгах нь андын үгээ хэлж гаргалаа, асгасан сүү цэгээг эргүүлж авч болохгүйтэй адил бид тангарагаа үл буцаана гэсэн утгатай. Эртний монголчууд хүний сүнс цусандаа оршиж байдаг гэж үздэг учраас амь сүнсээрээ тангараглаж байгаа хэрэг бөгөөд үхрийн эвэрт дусаадаг нь нэг толгойд үргэлж хамт байх хос эвэр мэт салахгүй нөхөрлөнө гэсэн утгатай.

Андын тангараг тавилцсаны дараа харилцан дээл, бүс, морь бэлэглэж, мөн тэр дороо андынхаа дээлийг өмсөн, бүсийг бүслэн, морийг нь унаж, хот хүрээгээ нар зөв гурав тойрдог. Дээл бол хүний дүр төрхийг илтгэдэг, бүс бол сүлд хийморь нь болдог, морь бол хүний дотно хань нөхөр учраас тэр бүгдийгээ солилцон, амь бие нэг болохоо илэрхийлж байгаа зүйл юм.

Анд барилдах ёслол (1)

Гол төлөв гэрийн эзэн эрчүүд анд бололцдог бөгөөд мөн заримдаа эмэгтэйчүүд ч анд барилддаг байжээ. Анд барилдах ёс төрийн гол агуулга нь мөнх хөх тэнгэр буюу бурхан шүтээндээ хандан андгайлан тангараглаж, "хэрвээ бидний нэг нь андын ёсоо гээж, буруу сэтгэл өвөрлөвөл тэнгэр бурхан та шийтгэтүгэй" гэсэн утгатай үгийг нэгэн дуугаар хэлж ам алддаг. Зөвхөн үг хэлээр бус бодтой зүйлээр бэлгэдэл болгодог байжээ. Тухайлбал, "хундагатай дарсанд алт хийн хуваан уух", "алтан аяганд сүү айраг хийж, хуваан уух буюу газар асгах", "үхрийн эвэрт хоёр биеийн цус дусаах" гэх мэт ёс буй. Алтыг хэрэглэх нь бидний хэлсэн тангаргийн үг алт мэт үл хувирна гэсэн утгатай. Сүү айраг хэрэглэх нь бидний сэтгэл сүү шиг цагаан ариун гэсэн үг. ...

ᠠᠨᠳᠠ ᠪᠠᠷᠢᠯᠳᠣᠬᠤ ᠶᠣᠰᠤᠯᠠᠯ(1)
ᠭᠣᠣᠯ ᠲᠥᠯᠦᠪ ᠭᠡᠷ ᠦᠨ ᠡᠵᠡᠨ ᠡᠷᠡᠴᠦᠳ ᠠᠨᠳᠠ ᠪᠣᠯᠤᠯᠴᠠᠳᠠᠭ ᠪᠥᠭᠡᠳ ᠵᠠᠷᠢᠮ ᠳᠠᠭᠠᠨ ᠡᠮᠩᠳᠡᠢᠢᠴᠦᠳ ᠴᠦ ᠠᠨᠳᠠ ᠪᠠᠷᠢᠯᠳᠤᠳᠠᠭ ᠪᠠᠢᠢᠵᠡᠢ᠃ ᠠᠨᠳᠠ ᠪᠠᠷᠢᠯᠳᠤᠬᠤ ᠶᠣᠰᠤ ᠲᠦᠷᠦ ᠶᠢᠨ ᠭᠣᠣᠯ ᠠᠭᠤᠯᠭ᠎ᠠ ᠨᠢ ᠮᠦᠩᠬᠡ ᠬᠥᠬᠡ ᠲᠩᠷᠢ ᠪᠤᠶᠤ ᠪᠤᠷᠬᠠᠨ ᠰᠢᠲᠤᠬᠡᠨ ᠳᠡᠬᠡᠨ ᠬᠠᠨᠳᠤᠨ ᠠᠨᠳᠠᠭᠠᠢᠢᠯᠠᠨ ᠲᠠᠩᠭᠠᠷᠢᠭᠯᠠᠵᠤ᠂《ᠬᠡᠷᠪᠡ ᠪᠢᠳᠡᠨ ᠦ ᠨᠢᠭᠡ ᠨᠢ ᠠᠨᠳᠠ ᠶᠢᠨ ᠶᠣᠰᠤ ᠪᠠᠨ ᠭᠡᠭᠡᠵᠦ᠂ ᠪᠤᠷᠤᠭᠤ ᠰᠡᠳᠬᠢᠯ ᠡᠪᠦᠷᠯᠡᠪᠡᠯ ᠲᠩᠷᠢ ᠪᠤᠷᠬᠠᠨ ᠲᠠ ᠰᠢᠢᠳᠭᠡᠲᠦᠭᠡᠢ》ᠭᠡᠰᠡᠨ ᠤᠳᠬ᠎ᠠ ᠲᠠᠢ ᠦᠭᠡ ᠶᠢ ᠨᠢᠭᠡᠨ ᠳᠠᠭᠤ ᠪᠠᠷ ᠬᠡᠯᠡᠵᠦ ᠠᠮᠠ ᠠᠯᠳᠠᠳᠠᠭ᠃ ᠵᠥᠪᠬᠡᠨ ᠦᠭᠡ ᠬᠡᠯᠡ ᠪᠡᠷ ᠪᠤᠰᠤ ᠪᠣᠳᠠᠲᠠᠢ ᠵᠦᠢᠯ ᠶᠢᠡᠷ ᠪᠡᠯᠭᠡᠳᠡᠯ ᠪᠣᠯᠭᠠᠳᠠᠭ ᠪᠠᠢᠢᠵᠠᠢ᠃ ᠲᠤᠬᠠᠢᠢᠯᠪᠠᠯ᠂ 《 ᠬᠤᠨᠳᠠᠭ᠎ᠠ ᠲᠠᠢ ᠳᠠᠷᠠᠰᠤᠨ ᠳᠤ ᠠᠯᠳᠠ ᠬᠢᠨ ᠬᠤᠪᠢᠶᠠᠨ ᠤᠤᠭᠤᠬᠤ》᠂ 《ᠠᠯᠲᠠᠨ ᠠᠶᠠᠭᠠᠨ ᠳᠤ ᠰᠦᠨ ᠠᠢᠢᠷᠠᠭ ᠬᠢᠵᠦ᠂ ᠬᠤᠪᠢᠶᠠᠨ ᠤᠤᠭᠤᠬᠤ ᠪᠤᠶᠤ ᠭᠠᠵᠠᠷ ᠠᠰᠠᠭᠬᠤ》᠂ 《ᠦᠬᠡᠷ ᠦᠨ ᠡᠪᠡᠷ ᠲᠦ ᠬᠣᠶᠠᠷ ᠪᠡᠢ᠎ᠡ ᠶᠢᠨ ᠴᠢᠰᠤ ᠳᠤᠳᠤᠭᠠᠬᠤ》 ᠭᠡᠬᠦ ᠮᠡᠲᠦ ᠶᠣᠰᠤ ᠪᠤᠢ᠃ ᠠᠯᠳᠠ ᠶᠢ ᠬᠡᠷᠡᠭᠯᠡᠬᠦ ᠨᠢ ᠪᠢᠳᠡᠨ ᠦ ᠬᠡᠯᠡᠭᠰᠡᠨ ᠲᠠᠩᠭᠠᠷᠢᠭ ᠤᠨ ᠦᠭᠡ ᠠᠯᠲᠠ ᠮᠡᠲᠦ ᠦᠯᠦ ᠬᠤᠪᠢᠷᠠᠨ᠎ᠠ ᠭᠡᠰᠡᠨ ᠤᠳᠬ᠎ᠠ ᠲᠠᠢ᠃ ᠰᠦᠨ ᠠᠢᠢᠷᠠᠭ ᠬᠡᠷᠡᠭᠯᠡᠬᠦ ᠨᠢ ᠪᠢᠳᠡᠨ ᠦ ᠰᠡᠳᠬᠢᠯ ᠰᠦᠨ ᠰᠢᠭ ᠴᠠᠭᠠᠨ ᠠᠷᠢᠭᠤᠨ ᠭᠡᠰᠡᠨ ᠦᠭᠡ᠃

Анд барилдах уламжлал (3)

Монголчуудын тухайд, ийм бололцох нь тун эрхэм зүйл хэмэн хуудам түргэнээр шийддэггүй бөгөөд нэгэнт анд бололцвол андын журмыг бат сахидаг. Хэрэв салж холдох тодорхой шалтгаан гарсан ч гэсэн андын ёсоо ямагт бодож, харилцан найр тавьж буулт хийдэг ёстой. Ийм байдлыг "Монголын нууц товчоо" ны Тэмүжин, Жамуха хоёрын үйл явдлаас тодорхой мэдэж болно.

ᠠᠨᠳᠠ ᠪᠠᠷᠢᠯᠳᠣᠬᠤ ᠤᠯᠠᠮᠵᠢᠯᠠᠯ(3)
ᠮᠣᠩᠭᠤᠯᠴᠤᠳ ᠤᠨ ᠲᠤᠬᠠᠢ ᠳᠤ᠂ ᠠᠨᠳᠠ ᠪᠣᠯᠤᠯᠴᠠᠬᠤ ᠨᠢ ᠲᠤᠩ ᠡᠷᠬᠢᠮ ᠵᠦᠢᠯ ᠬᠡᠮᠡᠨ ᠬᠠᠭᠤᠳᠠᠮ ᠲᠦᠷᠭᠡᠨ ᠶᠢᠡᠷ
ᠰᠢᠢᠳᠳᠡᠭ ᠦᠭᠡᠢ ᠪᠦᠭᠡᠳ ᠨᠢᠭᠡᠨᠲᠡ ᠠᠨᠳᠠ ᠪᠣᠯᠤᠯᠴᠪᠠᠯ ᠠᠨᠳᠠ ᠶᠢᠨᠵᠢᠷᠤᠮ ᠢ ᠪᠠᠲᠤ ᠰᠠᠬᠢᠳᠠᠭ ᠃ ᠬᠡᠷᠪᠡ ᠰᠠᠯᠵᠤ
ᠬᠣᠯᠠᠳᠠᠬᠤ ᠲᠣᠳᠣᠷᠬᠠᠢ ᠰᠢᠯᠲᠠᠭᠠᠨ ᠭᠠᠷᠤᠭᠰᠠᠨ ᠴᠤ ᠭᠡᠰᠡᠨ ᠠᠨᠳᠠ ᠶᠢᠨ ᠶᠣᠰᠤ ᠪᠠᠨ ᠢᠮᠠᠭᠲᠠ ᠪᠣᠳᠤᠵᠤ ᠂
ᠬᠠᠷᠢᠯᠴᠠᠨ ᠨᠠᠢᠢᠷ ᠲᠠᠯᠪᠢᠵᠤ ᠪᠠᠭᠤᠯᠲᠠ ᠬᠢᠳᠡᠭ ᠶᠣᠰᠤ ᠲᠠᠢ ᠃
ᠢᠢᠮᠦ ᠪᠠᠢᠢᠳᠠᠯ ᠢ (ᠮᠣᠩᠭᠤᠯ ᠤᠨ ᠨᠢᠭᠤᠴᠠ ᠲᠣᠪᠴᠢᠶᠠᠨ) ᠤ
ᠲᠡᠮᠦᠵᠢᠨ ᠂ ᠵᠠᠮᠤᠬ᠎ᠠ ᠬᠣᠶᠠᠷ ᠤᠨ ᠦᠢᠯᠡ ᠶᠠᠪᠤᠳᠠᠯ ᠠᠴᠠ ᠲᠣᠳᠤᠷᠬᠠᠢ ᠮᠡᠳᠡᠵᠦ ᠪᠣᠯᠤᠨ᠎ᠠ  ᠃