Оюун түлхүүр нэрт шастир оршвой (23)

Эрдэмтэй болбол олноо хүндлэгдэх,
Эрдэмгүй болбол доромжлогдохын үлгэр нь,
Өлссөн барсын дэмий хүрхэрсэн дуунд
Өндөр модны орой дээр хэвтсэн бич(мич)
Өөрөө хөсрөө (газарт) унаж идэгдэв гэх.
Пагжал улсын бярманы хөвгүүн
Ганцаар хамаг дайсныг дарав гэх.
Шоргоолж бүх газрыг цоолох чадалтай гэх.
Сайн хүн хамгийг эрхэндээ хураах чадалтай гэх.
Үхэр хараацай хөсрийн(газрын) усыг үл уух.
Арслан бөөлжсөө үл идэх.
Сайн хүн үгээ үл урвах.
Нохой бөөлжсөө идэх.
Муу хүн үгээ урвах.
Соронзон гүр(чулуу) төмрийн үртсийг аван чадах адил
Сайн хүн сайн үгсийг авч
Мэргэдийн санд нийлүүлмүй(нийлүүлнэ).

Оюун түлхүүр нэрт шастир оршвой (22)

Эрдэм сурсангүй бөгөөд

Арга хуурмаг сурч

Авах идэхийн үлгэр нь,

Урьд нэгэн хүн, бусдын тарианд харуулаас нууж

Илжгэнд ирвэсийн арьс нөмөргөж тавьсанд

Олноор айн эмээсний хожим

Тэр ирвэсийн арьс салхинд хийсч унасанд

Тарианы эзэн илжгийг таньж

Эзэнтэй нь хлав гэх.

Муур хүзүүндээ эрхи зүүж

Махнаас гарав хэмээж

Хулгана барьж идсээр мэдэгдэв гэх.

Үнэгний гэмийг хэлээд , үнэгэнд хэлэгдэв гэх.

Үнэн эрдэм алтанд адил.

Алтыг түлбээс улам өнгө гарах.

Занданг түлбээс улам сайхан үнэр гарах.

Галыг уруу хандуулбал гар өөд шатна.

Тарвагатай танилцсан минь (3)

(Үргэлжлэл,   Л. Түдэв   ТАРВАГАТАЙ ТАНИЛЦСАН МИНЬ)

Хүч биш ухаан зарах хэрэггүй байлаа. Тарваганы эсрэг ямар ч хүчгүйдээ гуньхран хэсэг суулаа. Тарвага болохоор нүдээ гялалзуулан дээр дор хоёроосоо гогцоорсон дөрвөн махир шар соёогоо ярзайлган цахадсан хэвээр. Бид хоёрын унаж ирсэн сарлаг юу ч болоогүй юм шиг идшилж зогсоно. Түүнийг хармагц нэгэн сайхан арга оллоо. "Сарлагийн шар маш хүчтэй амьтан. Тэр лав тарвагыг суга татаж чадах биз" гэж бодогдов. Тэр даруй тарвага үүрэх гэж бэлтгэсэн сураан хавхны нэг гарнаас уяж нөгөө үзүүрийг сарлагийн баруун хөлд бөхлөв. Тэгээд сарлагийг айлган үргээлээ. Хавхтай тарвага ч суга үсрэн гарч ирлэ. Нүхнээс гармагц тарваганы багтран чарлах дуу гарав. Тэр дуунаас нь сарлаг маань үргэн зугтахдаа хавхтай тарвагыг угз татан өөр лүүгээ

аваачлаа. Тарвага ч мөчөөгөө өгсөнгүй. Сарлагийн баруун хаан дээрээс соёогоор сэнжлэн зүүгдлээ. Энэ нь сарлагийн шарыг бараг л галзууртал айлгасан бололтой. Тэр чигтээ сүүлээ годолзуулан үргэн хульжиж тоос манан татуулан одлоо. Хавхтай тарвага ч хаанаас нь зүүгдсэн тарвага ч үзэгдэхгүй байлаа. Гүйж явтал замд маань бидний хавх хэвтэж байв. Гайхан авч үзвэл цамхраа нь хугарчээ. Бид хоёр зүйрлэх аргагүй ихээр харамсан гашуудав. Зөвхөн хавх хэмхрээд зогсоогүй бас тарвага нь алга болжээ. Бодвол чөлөөлөгдөөд аль нэг нүх рүү орж зайлсан бололтой. Сарлаг маань биднээс бүрмөсөн жигшчээ. Тэр бидний дөхөөд очиход үзэн ядах мэт муухай загнан зугтааж одлоо. Баруун хаан дээрээс нь цус гоожиж хэсэгхэн газар арьс нь зулгарчээ. Бодвол тарвага сэнжлээд

байх тул нэг л сэнжилчихвэл махыг сэтлэхээс нааш салахгүй зуурчихдаг юм гэж аав хэлснийг бид хоёр дурсан бодлоо. Тарвагатай ингэж танилцаж. Тэр жижигхэн биетэй боловч амиа хамгаалан эцсийн мөч хүртэл тэмцдэг их бяртай амьтан ажээ. Эрийг нь бурхи, эхийг нь тарч, бэсрэгийг хотил бүр жижгийг нь мөндөл гэдэг юм билээ.

- Чоно гуай, чоно гуай савраа өгөөч
- Араг савраар яах нь вэ?
- Аргал түүнэ
- Аргал түүгээд яах нь вэ?
- Цавуу хайлна
- Цавуу хайлаад яах нь вэ?
- Нум сум наана
- Нум сум наагаад яах нь вэ?
- Таны толгойг тас харвая.
- Чиний толгойг хага харвана гэж бид нар чоно,

тарвага болон тоглодогсон. Тарвага чонотой үзэлцэж түүнийг сэнжлээд хэдэн хоногоор зүүгдэн явж тэмцэлдэж байсан тухай хожим ааваас сонсоод дүү бид хоёр анх тарвагатай танилцсанаа дурсан хөхрөлддөгсөн.
- Хэзээ ч ус уудаггүй, зөвхөн өвсний чийгээр амьдардаг амьтан өвөлжин унтаад, зун сэрж намаржин идээшилж амь зуудаг юм билээ.