Үгийн утгын нарийн ялгамжийг гаргана

Бодож нягталж бичдэг учраас оюуныг сорьдог(6)

Монгол бичгээр үгийн утга ялгаж бичиж байгаа нь монгол хүний сэтгэхүйн онцлог аж амьдрал, зан заншилтай холбоотой төдийгүй үгийн утгын нарийн ялгамжийг гаргах, бүр заримдаа үгийн өнгө аяс, найруулгын дэс ур маягийг илтгэх явдал ч байна.

Жишээлбэл гэдгийн жишээ-г мб.жишии_э  ийн бичих бол жасаа гэдэг үгийн си-г цэггүй бичиж ялгадаг. Угтаа бол монгол бичигт ши гэсэн үе байдаггүй си-ээр бичих тул цэг тавьдаггүй атал ганц "жасаа" 《мб.жисии_а》гэдэг үгэнд хоёр цэг талбидаггүй нь "жишээ"-ээс ялгаж байгаа тэмдэг юм. Өөрөөр хэлбэл цэг төдийхэн ялгах тэмдгээр үгийн утга ялгаж бичдэг нь монгол бичгийн үсэг зүйн их л нарийн систем юм.

Үгийн утгын өнгө аясыг ч монгол бичгээр ялгадаг нь гайхалтай. Жишээ нь: хүн гэдэг үгийг 2 янзаар бичих ба хүмүүн 《мб.хүмүн》гэх бичлэг нь жинхэнэ иргэншин төлөвшсөн хүнийг, харин "хүнэй" 《мб.хүнэй》 гэх бичлэг нь нийгэмшиж иргэншээгүй юмуу хүн болж төлөвшөөгүй, хүнээ алдсан тийм хүн-ийг ийн бичдэг.

Д.Баттогтохын "Монгол бичгийн гайхамшиг оршивой", номоос 87х.

Үгийн салаа утга, ижил ба ойролцоо үгийг бүрэн тэмдэглэнэ.

Бодож нягталж бичдэг учраас оюуныг сорьдог(5)

Монгол бичгээр үгийн олон салаа утга, ижил ба ойролцоо үгийг бүрэн сайн тэмдэглэж болно.

Үг утга хоёр салшгүй холбоотой учир үгийг зөв бичихэд утгыг сайн бодож бичих хэрэгтэй. Бодож бичнэ гэдэг бол бодол ухааныг хөгжүүлнэ гэсэн үг. Тухайлбал: кирил үсгээр "хар" гэж бичсэн үгийг харахад чухам юуны хар вэ? гэдэг нь мэдэгдэхгүй, заавал өгүүлбэрт юмуу хам бичвэрээс сая ойлгож болно. Тэгвэл монгол бичгээр "хар" гэдэг үгийг 4 өөр янзаар бичих тул тус тус бичлэгээр нь утгыг ялгаж ойлгодог. хара-гэж сүүл а-тай бичвэл үзэж харахын, хар-а гэж орхицтой бичвэл өнгөний, хар-гэж дэвсгэрлэн бичвэл хар, хар харжигнан дуугарахын, хару-гэж бичвэл харж хусахын гэх зэрэг тус тус утгатай үг болно.

"Амар байна уу?" гэж кирилээр бичсэнийг уншихад хүний амар мэндийг асуусан утга уу, аль эсвэл энэ ажил чинь амар хялбар байна уу гэсэн утга уу гэдэг нь ялгарч өгөхгүй. Харин энэ хоёр үгийг монгол бичгээр ийн бичвэл тус тусын утга нь тодорхой болно.

Д.Баттогтохын "Монгол бичгийн гайхамшиг оршивой", номоос 85,87х.

Бичгийн хэл баян байгаагийн шинж

Бодож нягталж бичдэг учраас оюуныг сорьдог(4)

Дуудлага ижил буюу ойролцоо үгийг бичлэг хэлбэрээр тус тус ялгаж бичнэ гэдэг бол тухайн бичгийн нэг чадамж давуу тал төдийгүй бичгийн хэл баян байгаагийн шинж мөн.

Хэлний үгсийн сангийн баян нь дан ганц утгатай үгээр бус үгийн салаа олон утгаар илрэх бөгөөд хэл нь үгсийн сангаар хичнээн баян байх тусам бичиг нь мөнхүү үг бүрийн утгыг илэрхийлэх чадамжтай байх ёстой болно. Ийм бол сая тэр хэлбичгийг төгс боловсронгуй, том хөгжсөн хэл гэж үзэж болох юм.

Түүнээс бус хэлний том багыг, хөгжсөн хөгжөөгүйг нь тухайн хэлээр (зөвхөн аман ярианы хэлээр үнэлэх нь өрөөсгөл) хэр олон хүн ам хэлэлцдэг вэ? гэсэн тоогоор бус тухайн хэлний утга санааг илэрхийлэх чадамж, үгийн сангийн баялаг болон үг бүтээх хувилгах ёс, бичиг үсгийн түүх соёлоор нь хэмжин хэлэлцвэл зүйтэй.

Д.Баттогтохын "Монгол бичгийн гайхамшиг оршивой", номоос 85х.