"Цагийн жамыг тодруулагч цаасан шувуу хэмээх сургаал" оршвой (16 хэсэг)

 

...

Үлгэрлэвээс: 

Чулуун хор, эмч хүнд эм 

Өвчтөнд рашаан болох 

Зүгээр хүнд хор болсон мэт 

Шимийг авбаас өчүүхэн юм ч 

Их эрдэм болох олон буй. 

Хорхой тэжээж авсан шүлс 

Магнаг болохыг үзэгтүн. 

Энэ үест: 

Билиг, сүсэг, хичээнгүй, бодь дөрөв 

Ялгал, оньс, эрдэм, сайн дөрөв 

Үүнийг номлох зүйл эгээршгүй боловч 

Олонх нь гарын хөтөлбөрөөс сурч болох 

Товчийн төдий өгүүлбээс: 

Сүсэг үгүй бөгөөс бурхныг шүтэж үл чадна. 

Бурхныг шүтэж эс чадваас, зарлигийг дагаж үл чадна.

...

ᠦᠯᠢᠭᠡᠷᠯᠡᠪᠡᠰᠦ᠄

ᠴᠢᠯᠠᠭᠤᠨ ᠬᠣᠣᠷ᠎ᠠ᠂ ᠡᠮᠴᠢ ᠬᠦᠮᠤᠨ ᠳᠦ ᠡᠮ᠃ ᠡᠪᠡᠳᠴᠢᠲᠡᠨ ᠳᠦ ᠷᠠᠰᠢᠶᠠᠨ ᠪᠣᠯᠬᠤ

ᠵᠦᠭᠡᠷ ᠬᠦᠮᠤᠨ ᠳᠦ ᠬᠣᠣᠷ᠎ᠠ ᠪᠣᠯᠤᠭᠰᠠᠨ ᠮᠡᠲᠦ᠃

ᠰᠢᠮ᠎ᠡ ᠶᠢ ᠠᠪᠤᠪᠠᠰᠤ ᠥᠴᠥᠬᠡᠨ ᠶᠠᠭᠤᠮ᠎ᠠ ᠴᠤ᠂ ᠶᠡᠬᠡ ᠡᠷᠳᠡᠮ ᠪᠣᠯᠬᠤ ᠣᠯᠠᠨ ᠪᠤᠢ᠃

ᠬᠣᠷᠣᠬᠠᠢ ᠲᠡᠵᠢᠭᠡᠵᠦ ᠠᠪᠤᠭᠰᠠᠨ ᠰᠢᠯᠦᠰᠦ

ᠮᠠᠩᠨᠤᠭ ᠪᠣᠯᠬᠤ ᠶᠢ ᠦᠵᠦᠭᠲᠦᠨ᠃

ᠡᠨᠡ ᠦᠶᠡᠰ ᠲᠦ᠄

ᠪᠢᠯᠢᠭ᠂ ᠰᠦᠰᠦᠭ᠂ ᠬᠢᠴᠢᠶᠡᠩᠭᠦᠢ᠂ ᠪᠣᠳᠢ ᠳᠥᠷᠪᠡ

ᠢᠯᠭᠠᠯ᠂ ᠣᠨᠢᠰᠤ᠂ ᠡᠷᠳᠡᠮ᠂ ᠰᠠᠶᠢᠨ ᠳᠥᠷᠪᠡ

ᠡᠭᠦᠨ ᠢ ᠨᠣᠮᠯᠠᠬᠤ ᠵᠦᠢᠯ ᠡᠭᠡᠷᠡᠰᠢ ᠦᠭᠡᠢ ᠪᠣᠯᠪᠠᠴᠤ

ᠣᠯᠠᠩᠬᠢ ᠨᠢ ᠭᠠᠷ ᠤᠨ ᠬᠥᠲᠥᠯᠪᠦᠷᠢ ᠡᠴᠡ ᠰᠤᠷᠴᠤ ᠪᠣᠯᠬᠤ

ᠲᠣᠪᠴᠢ ᠶᠢᠨ ᠲᠡᠳᠦᠢ ᠦᠭᠦᠯᠡᠪᠡᠰᠦ᠄

ᠰᠦᠰᠦᠭ ᠦᠭᠡᠢ ᠪᠥᠭᠡᠰᠦ ᠪᠤᠷᠬᠠᠨ ᠢ ᠰᠢᠲᠦᠵᠦ ᠦᠯᠦ ᠴᠢᠳᠠᠨ᠎ᠠ᠃

ᠪᠤᠷᠬᠠᠨ ᠢ ᠰᠢᠲᠦᠵᠦ ᠡᠰᠡ ᠴᠢᠳᠠᠪᠠᠰᠤ᠂ ᠵᠠᠷᠯᠢᠭ ᠢ ᠳᠠᠭᠠᠵᠤ ᠦᠯᠦ ᠴᠢᠳᠠᠨ᠎ᠠ᠃

~ 1 ~ 

...

Зарлигыг эс дагаваас, ишийн эрдмийг үл олно.

Түүнийг үл олбоос, онол үл төрнө.

Тэр хоёр үгүй ​​бөгөөс, авах гээхийн алин ч үгүй ​​буруудна.  Хичээнгүй бөгөөс, туурвисан үйл хэрэггүй өнгөрнө.  

Бодь сэтгэлтэй хүмүүн нялх ч болов олныг айлгана.

Хорлох сэтгэлтэй хүн

Идэр хүчтэй боловч дайсан арвитгана.

Алаг үгүй ​​сэтгэлтэй хүнийг 

Амьтан бүхэн өрөвдөнө.

Бус бас жаргах үед

Ташуурал үгүй, сэтгэлийг дар.

Хайртай хэмээгч дотуурчилсны нэр.

Хилэгнэх хэмээгч, уурын нэр.  

Жаргах хэмээгч, нойрны нэр.

Их хурц хэмээгч, омгийн нэр.

Харилхана хэмээгч, атааны нэр.

...

...

Өнгийг урвуулж хэлбээс:

Мөн чанар нь таван хорын нэр буй.

Өвчин бага боловч үхлийн шалтгаан.

Будаг бага боловч өнгө урвуулахын шалтгаан.

Буян бага ч болов туслахын шалтгаан.

Гал бага ч болов, түлэхийн шалтгаан.

Нүгэлт нөхөр хол ч болов хорлохын шалтгаан.

Бусдын өргөмжлөлийн үгэнд хөөрөлгүй 

Насад өөрийн сэтгэлийг нам дарж явтугай.

Сайн муу хоёрыг, сэтгэлээс ялгадаг. 

Тус хор хоёрыг, үйлдвэрээс таньдаг.

Yнэн худал хоёр сүүлдээ тодордог.

Жаргал зовлон хоёр, өөрийн үйлээс болох тул

Сэтгэлийг шантрал үгүй 

​​Буянтай сэтгэлийг хадгалбаас, үхэвч санаа амар буй.

...

"Цагийн жамыг тодруулагч цаасан шувуу хэмээх сургаал" оршвой (15 хэсэг)

...

Эдүгээ номын ёсны сургаал хэмээвээс 

Биеийг тороос алдуулсан шувуу мэт, аглагийг шүт. 

Хэлийг хятад хивийн зангилаа мэт, алдралт үгүй боо. 

Урьдын хийсэн хилэнцээс, хор идсэн мэт хашир. 

Магад гарах буянтай сэтгэлийг, амь мэт энхрийл, 

Хилэнцэт нөхрөөс, аварга могой үзсэн мэт зайл. 

Буяны садныг өөрийн толгой мэт өргө. 

Сэтгэлийн эрдмийг, яст мэлхийн гишүү мэт нуу. 

Урсгал зөөлөн занг 

Мөрний урсгал мэт үргэлжлүүлэн ундарга.

Ганц зоригийг, бууны сум мэт чиглэ. 

Гурван эрдэнийн үйлст морь, нохой мэт зүтгэ. 

Олон хамаг амьтанд сал онгоц мэт 

Боол сэтгэлийг барь. 

Эвлэж муу санаатантай бүү зөвш. 

Тангараг, санваар хоёрыг, шил толь мэт хайрла. 

Өөрийн биеийн гэмийг салхи мэт алдаршуул.

Зөв болбоос дайсныг боловч үйлд. 

Буруу болбоос хааны суудалд суувч зайл. 

Буян болох болбоос хилэнц мэт боловч үйлд. 

Хилэнц болох болбоос буян мэт боловч тэвч. 

Үлгэрлэвээс: 

Хүнтэй адил боловч, ороолон болбоос бүү учир.

Галзуутай адил боловч, дээдэс төрөлхтөн болбоос шүт. 

Түүнчлэн, билиг буй бөгөөс 

Эрдэм үл болох юм нэг ч үгүй. 

Сүсэг буй бөгөөс 

Адис үл гарах юм нэг ч үгүй. 

Хичээнгүй буй бөгөөс 

Үл бүтэх юм нэг ч үгүй. 

Бодь сэтгэл буй бөгөөс 

Нөхөр үл болох амьтан нэг ч үгүй хэмээвэй. 

Тэр цагт билигтэй бөгөөс юм бүгд эрдэм болох 

Учир юу буй? Хэмээсэнд: 

...

"Цагийн жамыг тодруулагч цаасан шувуу хэмээх сургаал" оршвой (14 хэсэг)

Мунхаг хүнтэй оролдвоос, үйлийн үрийг үл мэдэх тул өөрөө гутна. Хүсэлтэй хүнийг чанга хоригловоос, гансрах тул аргаар номхотго. Ууртай хүнийг ширүүн хэлбээс, аюул болох тул улмаар ухуул. 

Омогтой хүнийг дарлаваас, хорсох тул нэр цолоор баясга. Дээрэнгүй хүнийг хөгжөөвөөс, хэрэг гарах тул их битгий хэрэгс. 

Атаач хүнд нүүр эс өгвөөс, гомдох тул сайхан загна. Харамж хүн нэг ширхэг утсыг ч болов, харамлах тул арилжаа бүү хий. Зусарч хүнтэй нөхөрлөвөөс, зоргоор сурах тул дорд суудлыг барь. Ховч хүнтэй хэлэлцвээс, бусдын гэмийг сонсох тул үгийг битгий итгэ. 

Их хүнийг эс нүүрдвээс, өмөг үгүй болох тул ёсын төдий сайхан хүндэл. Боол хүнийг эс баярлуулбаас, явдал хожимдох тул бага сага юм өг. 

Өр бүү хий. Өглөг бүү тасал. 

Хулгай бүү хий. Ховсоргон бүү загна. 

Олноос зөвш. Онц өөрийн санааг сүүлд гарга. 

Хэлбээс бүү буц. Санаваас бүү март. 

Хүнийг нүүрчилж, хэргийг буруу бүү болго.

 Хүнд чиг үгүй бүү суу. Сайхан зан үгүй бүү суу.

Эдгээр хэмээвээс, ертөнцийн ёсны сургаал болой.

"Цагийн жамыг тодруулагч цаасан шувуу хэмээх сургаал" оршвой (13 хэсэг)

 ...          Сэтгэлийн чиг хэмээвээс:

Шинжлэлгүй бүү сэтгэ. Сэрэмжгүй бүү зальхайр. 

Гэнэт нөхрийг бүү итгэ. Гэнэдэж хүнээс бүү урьт. 

Буруу юмыг бүү өмөөр. Бусдын юманд бүү шуна. 

Бузгай дээрэнгүй бүү загна. Бузар хилэнцийг бүү үүсгэ. 

Чөлөөгүй гэж бүү алгас. Чадал үгүй байж бусдыг бүү дуурай. 

Магад дээдсийг олж нөхөрлө. Муу явдалтнаас насад дутаа. 

Санасан бүрийг бүү ярь. Салах учрахад бүү гомд. 

Буянтай санаанаас бүү холд. Бодь сэтгэлийг бүү март.

 

         Нийтийг товчилбоос:

Самуун хүнтэй бүү учир. Санасан бүрийг бүү илтгэ. 

Тэр энэ гэж бүү эрэлх. Тэгэх ингэх гэж бүү зарла. 

Сонжилбоос бүү уурла. Сонирхож бүү урва. 

Өгвөөс эд мөн. Сахиваас санваар мөн. 

Хүлцвээс хуяг мөн. Хичээвээс бодь мөн. 

Эс мартваас бясалгал мөн. Мэдвээс билиг мөн.

...

ᠰᠡᠳᠬᠡᠯ᠎ ᠤᠨ ᠴᠢᠭ᠋ ᠬᠡᠮᠡᠪᠡᠰᠤ ᠄

ᠰᠢᠨᠵᠢᠯᠡᠯ ᠦᠭᠡᠢ ᠪᠤᠤ ᠰᠡᠳᠭᠢ ᠃ ᠰᠡᠷᠮᠡᠵᠢ ᠦᠭᠡᠢ ᠪᠤᠤ ᠵᠠᠯᠢᠬᠠᠢᠢᠷᠠ᠃

ᠭᠡᠨᠡᠳᠲᠡ ᠨᠦᠬᠦᠷ ᠢ ᠪᠤᠤ ᠢᠲᠡᠭᠡ᠃ ᠭᠡᠨᠡᠳᠡᠵᠦ ᠬᠦᠮᠦᠨ ᠡᠴᠡ ᠪᠤᠤ ᠤᠷᠢᠲᠠ᠃

ᠪᠤᠷᠤᠭᠠ ᠶᠠᠭᠤᠮ᠎ᠠ ᠶᠢ ᠪᠤᠤ ᠥᠮᠦᠭᠡᠷᠡ᠃ ᠪᠤᠰᠤᠳ ᠤᠨ ᠶᠠᠭᠤᠮᠠᠨ ᠳᠤ ᠪᠤᠤ ᠰᠢᠨᠤ᠃

ᠪᠤᠵᠠᠭᠠᠢ ᠳᠡᠭᠡᠷᠡᠩᠭᠦᠢ ᠪᠤᠤ ᠵᠠᠩᠨᠠ᠃ ᠪᠤᠵᠠᠷ ᠬᠢᠯᠢᠨᠴᠡ ᠶᠢ ᠪᠤᠤ ᠡᠭᠦᠰᠭᠡ᠃

ᠴᠢᠯᠦᠭᠡ ᠦᠭᠡᠢ ᠭᠡᠵᠦ ᠪᠤᠤ ᠠᠯᠭᠠᠰᠠ᠃ ᠴᠢᠳᠠᠯ ᠦᠭᠡᠢ ᠪᠠᠢᠢᠵᠦ ᠪᠤᠰᠤᠳ ᠢ ᠪᠤᠤ ᠳᠠᠭᠤᠷᠢᠢ᠎ᠠ᠃  

ᠮᠠᠭᠠᠳ ᠳᠡᠭᠡᠳᠦᠰ ᠢ ᠣᠯᠵᠤ ᠨᠦᠭᠦᠷᠯᠡ᠃ ᠮᠠᠭᠤ ᠶᠠᠪᠤᠳᠠᠯᠲᠠᠨ ᠠᠴᠠ ᠨᠠᠰᠤᠳᠠ ᠳᠤᠲᠠᠭ᠎ᠠ᠃ 

ᠰᠠᠨᠠᠭᠰᠠᠨ ᠪᠦᠷᠢ ᠶᠢ ᠪᠤᠤ ᠶᠠᠷᠢ᠃ ᠰᠠᠯᠬᠤ ᠤᠴᠠᠷᠠᠬᠤ ᠳᠤ ᠪᠤᠤ ᠭᠣᠮᠤᠳᠠ᠃ 

ᠪᠤᠶᠠᠨᠲᠠᠢ ᠰᠠᠨᠠᠭᠠ ᠠᠴᠠ ᠪᠤᠤ ᠬᠣᠯᠠᠳᠠ᠃ ᠪᠣᠳᠢ ᠰᠡᠳᠬᠢᠯ ᠢ ᠪᠤᠤ ᠮᠠᠷᠲᠠ᠃

    ᠨᠡᠢᠢᠲᠡ ᠶᠢ ᠲᠣᠪᠴᠢᠯᠠᠪᠠᠰᠤ ᠄

ᠰᠠᠮᠠᠭᠤᠨ ᠬᠦᠮᠦᠨ ᠲᠡᠢ ᠪᠤᠤ ᠤᠴᠠᠷᠠ᠃ ᠰᠠᠨᠠᠭᠰᠠᠨ ᠪᠦᠷᠢ ᠶᠢ ᠪᠤᠤ ᠢᠯᠡᠳᠬᠡᠭ᠃

ᠲᠡᠷᠡ ᠡᠨᠡ ᠭᠡᠵᠦ ᠪᠤᠤ ᠡᠷᠡᠯᠬᠡ᠃ ᠲᠡᠭᠡᠬᠦ ᠢᠩᠭᠡᠬᠦ ᠭᠡᠵᠦ ᠪᠤᠤ ᠵᠠᠷᠯᠠ᠃

ᠰᠣᠨᠵᠢᠯᠠᠪᠠᠰᠤ ᠪᠤᠤ ᠠᠭᠤᠷᠯᠠ᠃ ᠰᠣᠨᠢᠷᠬᠠᠵᠤ ᠪᠤᠤ ᠤᠷᠪᠠ᠃ 

ᠥᠭᠪᠡᠰᠦ ᠡᠳ᠋ ᠮᠥᠨ᠃ ᠰᠠᠬᠢᠪᠠᠰᠤ ᠰᠠᠨᠸᠠᠷ ᠮᠥᠨ᠃ 

ᠬᠦᠯᠢᠴᠡᠪᠡᠰᠦ ᠬᠤᠶᠠᠭ ᠮᠥᠨ᠃ ᠬᠢᠴᠢᠶᠠᠪᠠᠰᠤ ᠪᠣᠳᠢ ᠮᠥᠨ᠃ 

ᠡᠰᠡ ᠮᠠᠷᠲᠠᠪᠠᠰᠤ ᠪᠢᠰᠢᠯᠭᠠᠯ ᠮᠥᠨ᠃ ᠮᠡᠳᠡᠪᠡᠰᠦ ᠪᠢᠯᠢᠭ ᠮᠥᠨ᠃ 

"Цагийн жамыг тодруулагч цаасан шувуу хэмээх сургаал" оршвой (12)

(Үлэмж мэргэн эс боловч омог сэтгэлгүй болбоос сургаж болно гэвэй.) 

Тэр хүн:

Тийм бөгөөс надад мэдэхэд хямд

Хийхэд хялбар

Явахад амар

Санахад томьёотой

Нэгэн сургаал айлдаж хайрламуй.

Гадна биеийн явдал

Дотоод хэлний үг

Нууц сэтгэлийн чиг

Гурвуулны ерөнхий байдлыг ямар мэт явах буй.

Гадаа амины аж төрөх

Дотоод их бага төрийн нууц явдал

Дээдийн номыг бүтээхийн зэргийг ямар мэт явах?

Жаргах цагт санах санаа

Зовох цагт хатамжлах сэтгэлийг

Надад айлдаж хайрла. Хэмээсэнд

 

2. 

Нисгэгч хүн өгүүлрүүн:

Гадаад биеийн явдал гэвэл:

Ёстныг хүндэл

Настныг баярлуул

Ачтанаа өргө.

Бачтанаас зайл.

Сайнаас бүү сал.

Садныг бүү эр.

Олныг бүү арилж.

Огт бүү харамла.

Олон дараагаар хэрэггүй явдлыг бүү арвитга.

Онц зөрүүлхэж, дээдсээс бүү сал.

Муу нөхөртэй бүү нөхц.

Зүйл бүрийн хувцас бүү өмс.

Зүг тал үгүй бүү гайхуул. 

3.

Хэлний өгүүлэх хэмээвээс:

Хэвцгийрхэж хэрүүл бүү үүсгэ.

Хэгжүүрхэж омог бүү үүсгэ.

Хэлбэрч олон янз бүү урва.

Саваагүй тохуун үг бүү хэлэлцв

Санамсаргүй үг бүү хэл.

Эвлэж муу санаатантай бүү зөвш

Эвдэрч олон зан бүү гарга.

Хордож бусдын гэмийг бүү малт.

Ховсорч хэрэггүй үг бүү зөө.

Хуурч элдэв башир бүү хэл.

Хоцорч нөхөр үгүй бүү суу хэмээвэй.